Geld is de nieuwe religie Bevrijd ons uit de greep van het geld
door Meike Oosterwijk
2004-09-09
Wijsbegeerte wint aan prestige. Wie wat zinnigs wil zeggen op zijn eigen terrein ontwikkelt een ’filosofie van...’ Of dat nou de liefde betreft of het onderwijs. Vandaag: de economie.
’De moderne economie heeft sterk religieuze trekken’’, zegt dr. Hans Dirk van Hoogstraten, auteur van het boek ’Deep Economy, Caring for Ecology, Humanity and Religion’. ,,Geld, oorspronkelijk ruilmiddel, is geworden tot een voorwerp van afgodische verering, tot een fetisj.’’
Een fetisj is een beeld dat mensen zelf maken en vervolgens aanbidden. Van dit beeld laten ze hun heil afhangen; ze zijn daarmee afhankelijk van hun eigen beeld. Geld is oorspronkelijk een ruilmiddel. Naast deze betekenis is geld middel tot waardebepaling en kapitaalaccumulatie (opeenhoping van kapitaal).
In deze betekenis – van waardebepaling en kapitaalaccumulatie – wordt geld sinds de opkomst van het kapitalisme, als een afgod vereerd. Van Hoogstraten: ,,Het lijkt misschien vreemd om geld zo nauw met religie te verbinden, maar het maakt duidelijk dat we in de gevarenzone verkeren. Want door klakkeloze verering loopt religie uit de hand. Zie de fundamentalistische zelfmoordenaars.’’
,,Ons gedrag, ons denken wordt gemanipuleerd: begeerten worden gewekt, keuzes worden beı ̈nvloed.’’ Een mooi voorbeeld van manipulatie zijn de commercials tussen veelbekeken tv-programma’s. Het fijne gevoel van zich ontspannende tv-kijkers wordt direct verbonden met de aangeprezen koopwaar. ,,Zo simpel werkt het. Maar de effecten zijn kolossaal. Pas als we ons bevrijden uit de greep van de economie kunnen we ook iets aan de uitbuiting van de aarde gaan doen.’’
Ruil is de wetmatigheid van de economie, dat is het technische aspect. Ruil vindt plaats in de samenleving, dat is het sociale aspect van de economie. Van Hoogstraten: ,,De economie tékent dit sociale aspect; de omgang met de ander, de medemens, is gericht op winst. Er geldt dat win-win situaties moeten worden gecreëerd. Maar wie zo denkt, vergeet dat er bij winwin situaties geen sprake is van gerechtigheid of rechtvaardigheid, noch in bijbelse, noch in seculiere zin. Voor veel mensen wordt de kans op gerechtigheid, om in je levensonderhoud te kunnen voorzien, om je te kunnen ontwikkelen, door het economisch systeem doorkruist.’’
,,Het economisch systeem legt eenzijdig de nadruk op degenen die eigendom hebben: rijken vermeerderen hun rijkdom, de armen blijven arm. Het rijke westen vermeerdert z’n rijkdom, de derde wereld blijft arm. De ingroup, het old boys netwerk, de topverdieners, spelen elkaar de bal toe. De outgroup heeft geen deel aan de rijkdom.’’ De derde wereld is voorbeeld van zo’n outgroup. Die willen toch meedoen met het rijke westen. Daarvoor offeren ze hun regenwouden op. Van Hoogstraten: ,,En nog altijd ligt het hardhout hier duidelijk zichtbaar in de havens. Pas als het crisis is, zien we waar het mis gaat.’’
Crisis duidt op verstoord evenwicht. Verstoord evenwicht betekent voor de economie dat de balans tussen rijk en arm zoek is. Een filosoof die bekend staat om zijn zoeken naar evenwicht is Aristoteles (4de eeuw v.Chr.). Wat wij sparen, of het ophopen van geld (accumulatie) noemen, noemde hij schatvorming. In zijn ethiek staat het volgen van de middenweg centraal. Van Hoogstraten: ,,Volgens Aristoteles moeten we het midden houden tussen rijk en arm. Verstoring van die balans kan tot gevaarlijke situaties leiden. Maar in onze maatschappij kunnen we oneindig rijk worden. Toch moeten we samen overleven; geen soorten uitroeien, want wat weg is, is weg. De geschiedenis leert dat als er ergens veel behoefte aan is, dat wordt uitgeroeid. Zo hadden de Romeinen veel behoefte aan wilde dieren voor hun arena’s. Op den duur moesten ze die in Afrika gaan halen, omdat in eigen land geen wild dier meer te bekennen was. Vervolgens roofden ze ook Afrika leeg.’’
Hans Dirk van Hoogstraten doceerde theologie in Nijmegen. Hij leidt het Institute of Deep Economy and Ethics in Amsterdam.
Ik kan me wel een beetje vinden in de stelling dat geld de nieuwe religie is.
Geplaatst door haliema1980 
