Een hernieuwde openheid
Een logische volgende stap zou een wereldwijd samenwerkingsverband tussen landen of tussen steden kunnen zijn. De Duitse filosoof Immanuel Kant pleitte ten tijde van de Franse revolutie voor zo'n samenwerking tussen landen, omdat deze de beste kansen op duurzame vrede biedt. Landen bestrijden elkaar niet langer, maar maken afspraken waar ze zich wederzijds aan houden.
Of zo'n samenwerking realistisch is, valt te betwijfelen. Toch is het als politiek ideaal van belang. Niet vanwege het verre toekomstperspectief dat het schetst, maar vanwege de concrete betekenis voor het hier en nu. Het gaat niet om een utopisch ideaal, maar om een idee dat een directe politieke vertaling kan hebben. Volgens Kant hebben vreemdelingen bijvoorbeeld recht op gastvrijheid. Dat betekent dat zij op zijn minst tijdelijk welkom zijn, dat zij de mogelijkheid krijgen om contact te maken met de bewoners en dat zij niet mogen worden uitgewezen als dat tot hun ondergang kan leiden.
Vertaald naar ons: voorkom dat mensen maandenlang verblijven in vluchtelingenkampen die ver verwijderd zijn van de dorpen en steden waar burgers het leven met elkaar delen. Spreek niet alleen in aantallen. Vermijd de valse tegenstelling tussen gastvrijheid en veiligheid, of tussen rechtvaardigheid en welvaart. Stel jezelf niet de vraag: hoe houden we vluchtelingen buiten de deur? Maar: hoe kunnen we goed met vluchtelingen omgaan?
Een open samenleving is geen vanzelfsprekendheid - die vraagt om tolerantie, moed en nieuwsgierigheid. Dat geldt niet alleen voor politici en bestuurders, maar ook voor opinieleiders, journalisten en schrijvers van maand-van-de-filosofie-essays. Het succes van Wilders, Le Pen of Petry laat zien dat het draagvlak voor een politiek van openheid afneemt. Er is inderdaad angst. Maar dat betekent niet dat we daarom onze idealen opzij moeten zetten. Angst is een slechte raadgever, en de angst voor angst een nog veel slechtere. We moeten ons opnieuw laten leiden door een ethiek van openheid.
x
Angst is een slechte raadgever, en de angst voor angst een nog veel slechtere