Rob Bertholee, hoofd van de AIVD, staat vandaag voor de rechter. Hij is getuige in het onderzoek naar een groep terrorismeverdachten uit Den Haag. Het wordt vermoedelijk een héél saai verhoor. De advocaten van de vermeende jihadi’s willen natuurlijk weten hoe de geheime dienst hun cliënten heeft gevolgd, benaderd en misschien wel onder druk gezet. En de baas van de Nederlandse spionnen zal antwoorden: sorry, maar daar zeg ik niets over in het belang van de staatsveiligheid.
Ik snap die nieuwsgierige advocaten wel. Veel strafrechtelijk onderzoek tegen moslimradicalen is doorspekt met ambtsberichten van de dienst. Ook het Haagse dossier. Toch zullen de raadslieden bot vangen. Niet de rechter, maar de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) kijkt of Bertholee en zijn spooks zich netjes hebben gedragen.
Die commissie gaat het druk krijgen. Althans, dat vermoeden privacywaakhonden met de komst van de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV). Die wet wordt nu aangeboden ter internetconsultatie en de protesten zijn massaal. De eensluidende kritiek is dat de AIVD te veel bevoegdheden krijgt. Samengevat in één zin: ook de onschuldige burger belandt straks in de netten van spionnen met verzamelwoede. De WIV nieuwe stijl heeft zoveel gebreken, schreven twee kritische deskundigen afgelopen zaterdag, dat ‘de inbreuk op de mensenrechten en andere democratische belangen van zo’n ernstige aard zijn dat zij aanleiding vormen het voorstel te herzien.’
Terechte kritiek of niet, het is vooralsnog een theoretisch debat. Het wachten is op een faux pas, een concreet schandaal, waarbij alle ingebouwde waarborgen van verantwoordelijk minister Plasterk een wassen neus blijken.
Vooralsnog kan je je hooguit afvragen wat er concreet anders wordt. Wat had Bertholee anders gedaan om de Haagse jihadi’s in beeld te krijgen? Vermoedelijk dit: via het spreekwoordelijke sleepnet alle metadata van communicatie met de fysieke brandhaard, in dit geval de Haagse Schilderswijk, uit de lucht en de kabel plukken. Daarna kijken de AIVD-analisten wie er nu eigenlijk met wie belt, om vervolgens de inhoud van de contacten te analyseren. Met slimme algoritmen vis je zo de patronen uit die bulk en spuugt de computer met een beetje mazzel de contouren van de vermeende terroristische organisatie uit. Inclusief al die contacten die de dienst nu ontglippen, omdat ze niet via ‘ouderwets’ speurwerk komen bovendrijven.
Hoeveel informatie over nietsvermoedende burgers, moskeebezoekers, vrienden, familieleden, advocaten en journalisten daarbij wordt ‘meegesleept’ is de grote vraag. En ook daar zal diensthoofd Bertholee geen antwoord op geven, als hij straks met de nieuwe WIV in de weer mag. Het prerogatief om de AIVD de maat te nemen, ligt nog steeds bij toezichthouder CTIVD. Tot die tijd moeten we het doen met de blauwe ogen van Ronald Plasterk.