Svengali
07-09-2014, 11:10
'Het is niet zo vreemd dat in een wereld waar complotxdenken de norm is, sommixgen de lijn doortrekken - waarom zou het Westen dan nu niet zelf ook achter IS zitten?', schrijft columnist Thomas von der Dunk.
Omdat deze zomer géén komkommertijd bleek te zijn, ontbrak in juli en augustus ook het gangbare komkommervoorpaginanieuws. Geen poema op de Veluwe bijvoorxbeeld dit jaar. Maar opeens, op de valreep van het nieuwe journalisxtieke seizoen, was hij er alsnog toch: de slang. Eerst in overdrachtelijke zin, in een betoog van vice-premier Lodewijk Asscher over de Islamitixsche Staat. Dan, eergistexren, in Made, in het echt. Ontsnapt.
Of de slang al gesproken heeft, weten we niet. Zoiets wordt, als bekend, juist op de Veluwe al snel een cruciale kwestie. Vanwege die vraag scheurxden in 1926 de Gereformeerde Kerken uiteen. Volgens ds. Geelkerxken had de slang dat in het Paradijs niet gedaan, en dat kostte hem zijn baan. De Gereformeerde synode, ofschoon geen biologen of paleontoloxgen in haar gelederen tellend, wist namelijk heel erg zeker van wel. Zij kon toen op veel instemming rekenen, want wetenschap is ook maar een mening.
Goed versus Kwaad: dat is waarover het in Nederland vaak gaat. Daarom zijn we ook zo dol op de slang als symbool. Het benoemen van het Kwaad staat een analyse van de oorzaken van het Kwaad echter vaak in de weg.
Conformisten
Daarbij komt dat Nederlanders zichzelf voor grote individualisten verslijxten, maar in feite grote conformisten zijn: een consensusvolkje, dat vaak door intellectuele luiheid opvalt. Alle neuzen dezelfde kant op. Out-of-the-box-denken: we hebben het er graag over, elke Ratelband die ergens op een heide-conferentie over leiderschap mag komen kletsen, prijst het aan, maar wee degene die het echt eens durft te doen! Dat zal vast ook straks weer uit de, voorxspelbare, woedende reacties op deze column blijken.
Out-of-the-box-denken vergt dat je in staat bent om de wereld door een ander dan je eigen vanzelfsprekende perspectief te bezien: de meest basale eis aan een historicus. Het Nederlandse onvermogen daartoe verklaart mede waarom dit land geen staatsliexden van internationaal belang meer heeft voortgebracht sinds de gebroeders De Witt en de stadhouxder-koning.
Gemeentewet
Ja, sommigen komen dan met Thorbecke aanzetten, en noemen dan als blijk van zijn grootsheid de Gemeentewet. Wel, ik kan u verzekeren: als je tegenover Duitsers of Russen als bewijs van de onmetelijke grootsxheid van onze grootxste staatsman de Gemeentewet noemt, zijn ze nog niet overtuigd.
Het onvermogen tot out-of-the-box-denken: het bleek de afgelopen weken niet alleen bij een zoektocht naar de vraag, waarom IS ook aantrekxkingsxkracht uitoefent op moslimjongeren die in het Westen opgroeien.
Het bleek ook (en na deze constatering mijnerzijds volgt bij veel trouwe reaguurders ongetwijfeld de zojuist al door mij voorspelde hysterische woedeaanval) uit de unisoxno-reacties op de bewering van Yasmixna Haifi, dat het IS-kalifaat - het volgens Asscher door een slang geteisterde nieuwe Paradijs der islamfundamentalisten - 'niets te maken heeft met de islam', en 'een vooropgezet plan van zionisten is om de islam zwart te maken'.
Voor alle duidelijkheid (en leest U goed wat ik zeg, ik weet dat dat voor sommigen die nu reeds een rood waas voor hun ogen hebben gekregen, erg moeilijk is): mij lijkt dit persoonlijk grote onzin. Maar dát er veel mensen wél in geloven, vind ik net iets minder verbazingwekxkend dan de meeste andere commentatoren vinden (of openlijk durven te vinden).
Complotdenken
En wel hierom. Complotdenken is in het Midden-Oosten zelf - zoals in vrijwel alle gebieden zonder vrije pers en dus openlijke controle op het reilen en zeilen van de machthebbers - wijd verbreid. Dat wat men ziet ook de werkelijkheid zou kunnen zijn, kan men dan niet geloven. Achter alles moet iets anders zitten.
Overigens: zelfs in de als supervrij beschouwde Verenigxde Staten tiert het complotdenken welig. In de NRC verscheen op 9 augustus een uitvoerig stuk daarover van Guus Valk, onder de titel The United States of Paranoia.
De meeste complottheorieën zijn onzinnig. Veel ellende in het verleden - het nu allerwegen herdachte uitbreken van de Eerste Wereldoorlog honderd jaar geleden vormt daarvan een goed voorxbeeld - is het gevolg van misverxstanden en blunders, en niet van een perfide geniaal masterplan.
Knullig
Maar soms blijkt er inderdaad van een complot sprake te zijn geweest (overigens in de praktijk vaak eerder knullig dan geniaal van karakter). En juist in het Midden-Oosten hebben westerse landen een verleden van achteraf gezien onwaarschijnlijke bondgenoten, op basis van het pragmatixsche geopolitieke uitgangsxpunt: de vijand van mijn vijand is mijn vriend.
Ik noem twee voorbeelden, waarvan dat gewoon vast staat: zelfgexcreëerxde monxstertjes van Frankenxstein, waarmee men indertijd een toen groter lijkend probleem hoopte te bestrijden, maar inmiddels een immens nieuw probleem blijkt te hebben gecreëerd.
De vandaag door Netanyahu zo gretig aan IS gelijkxgestelde fundamenxtalistixsche Hamas werd in haar beginjaren nog heimelijk enthousixast gesteund door Israël, omdat het zo - verdeel-en-heers! - de onder Palestijxnen opperxmachtixge seculiere PLO van Arafat de voet dwars kon zetten.
En de Amerikanen hebben eertijds, toen de Russen nog in Afghanistan zaten en niet het islamitische terrorisme, maar het imperialistische commuxnisme als de grote bedreiging gold, de Taliban met alle macht bewapend, omdat die zwaargelovige lui tenminste een beetje fanatiek konden vechten. Wel, dat weten ze sinds nine-eleven rond Ground Zero ook.
Die bewezen steun van toen mag inmiddels, dankzij de kennis van nu, onthutsend zijn. Maar zij verklaart zowel, waarom in een wereld waar complotxdenken de norm is, sommixgen de lijn doortrekken - waarom zou het Westen dan nu niet zelf ook achter IS zitten? - als waarom dit uiterst onwaarschijnxlijk is: omdat de context sinds 2001 volkomen veranxderd is, en de vijand van de vijand allang zelf de grootste vijand geworden is.
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/6178/Thomas-von-der-Dunk/article/detail/3741968/2014/09/07/Thomas-von-der-Dunk-Complotdenken-over-IS-niet-zo-vreemd.dhtml
Omdat deze zomer géén komkommertijd bleek te zijn, ontbrak in juli en augustus ook het gangbare komkommervoorpaginanieuws. Geen poema op de Veluwe bijvoorxbeeld dit jaar. Maar opeens, op de valreep van het nieuwe journalisxtieke seizoen, was hij er alsnog toch: de slang. Eerst in overdrachtelijke zin, in een betoog van vice-premier Lodewijk Asscher over de Islamitixsche Staat. Dan, eergistexren, in Made, in het echt. Ontsnapt.
Of de slang al gesproken heeft, weten we niet. Zoiets wordt, als bekend, juist op de Veluwe al snel een cruciale kwestie. Vanwege die vraag scheurxden in 1926 de Gereformeerde Kerken uiteen. Volgens ds. Geelkerxken had de slang dat in het Paradijs niet gedaan, en dat kostte hem zijn baan. De Gereformeerde synode, ofschoon geen biologen of paleontoloxgen in haar gelederen tellend, wist namelijk heel erg zeker van wel. Zij kon toen op veel instemming rekenen, want wetenschap is ook maar een mening.
Goed versus Kwaad: dat is waarover het in Nederland vaak gaat. Daarom zijn we ook zo dol op de slang als symbool. Het benoemen van het Kwaad staat een analyse van de oorzaken van het Kwaad echter vaak in de weg.
Conformisten
Daarbij komt dat Nederlanders zichzelf voor grote individualisten verslijxten, maar in feite grote conformisten zijn: een consensusvolkje, dat vaak door intellectuele luiheid opvalt. Alle neuzen dezelfde kant op. Out-of-the-box-denken: we hebben het er graag over, elke Ratelband die ergens op een heide-conferentie over leiderschap mag komen kletsen, prijst het aan, maar wee degene die het echt eens durft te doen! Dat zal vast ook straks weer uit de, voorxspelbare, woedende reacties op deze column blijken.
Out-of-the-box-denken vergt dat je in staat bent om de wereld door een ander dan je eigen vanzelfsprekende perspectief te bezien: de meest basale eis aan een historicus. Het Nederlandse onvermogen daartoe verklaart mede waarom dit land geen staatsliexden van internationaal belang meer heeft voortgebracht sinds de gebroeders De Witt en de stadhouxder-koning.
Gemeentewet
Ja, sommigen komen dan met Thorbecke aanzetten, en noemen dan als blijk van zijn grootsheid de Gemeentewet. Wel, ik kan u verzekeren: als je tegenover Duitsers of Russen als bewijs van de onmetelijke grootsxheid van onze grootxste staatsman de Gemeentewet noemt, zijn ze nog niet overtuigd.
Het onvermogen tot out-of-the-box-denken: het bleek de afgelopen weken niet alleen bij een zoektocht naar de vraag, waarom IS ook aantrekxkingsxkracht uitoefent op moslimjongeren die in het Westen opgroeien.
Het bleek ook (en na deze constatering mijnerzijds volgt bij veel trouwe reaguurders ongetwijfeld de zojuist al door mij voorspelde hysterische woedeaanval) uit de unisoxno-reacties op de bewering van Yasmixna Haifi, dat het IS-kalifaat - het volgens Asscher door een slang geteisterde nieuwe Paradijs der islamfundamentalisten - 'niets te maken heeft met de islam', en 'een vooropgezet plan van zionisten is om de islam zwart te maken'.
Voor alle duidelijkheid (en leest U goed wat ik zeg, ik weet dat dat voor sommigen die nu reeds een rood waas voor hun ogen hebben gekregen, erg moeilijk is): mij lijkt dit persoonlijk grote onzin. Maar dát er veel mensen wél in geloven, vind ik net iets minder verbazingwekxkend dan de meeste andere commentatoren vinden (of openlijk durven te vinden).
Complotdenken
En wel hierom. Complotdenken is in het Midden-Oosten zelf - zoals in vrijwel alle gebieden zonder vrije pers en dus openlijke controle op het reilen en zeilen van de machthebbers - wijd verbreid. Dat wat men ziet ook de werkelijkheid zou kunnen zijn, kan men dan niet geloven. Achter alles moet iets anders zitten.
Overigens: zelfs in de als supervrij beschouwde Verenigxde Staten tiert het complotdenken welig. In de NRC verscheen op 9 augustus een uitvoerig stuk daarover van Guus Valk, onder de titel The United States of Paranoia.
De meeste complottheorieën zijn onzinnig. Veel ellende in het verleden - het nu allerwegen herdachte uitbreken van de Eerste Wereldoorlog honderd jaar geleden vormt daarvan een goed voorxbeeld - is het gevolg van misverxstanden en blunders, en niet van een perfide geniaal masterplan.
Knullig
Maar soms blijkt er inderdaad van een complot sprake te zijn geweest (overigens in de praktijk vaak eerder knullig dan geniaal van karakter). En juist in het Midden-Oosten hebben westerse landen een verleden van achteraf gezien onwaarschijnlijke bondgenoten, op basis van het pragmatixsche geopolitieke uitgangsxpunt: de vijand van mijn vijand is mijn vriend.
Ik noem twee voorbeelden, waarvan dat gewoon vast staat: zelfgexcreëerxde monxstertjes van Frankenxstein, waarmee men indertijd een toen groter lijkend probleem hoopte te bestrijden, maar inmiddels een immens nieuw probleem blijkt te hebben gecreëerd.
De vandaag door Netanyahu zo gretig aan IS gelijkxgestelde fundamenxtalistixsche Hamas werd in haar beginjaren nog heimelijk enthousixast gesteund door Israël, omdat het zo - verdeel-en-heers! - de onder Palestijxnen opperxmachtixge seculiere PLO van Arafat de voet dwars kon zetten.
En de Amerikanen hebben eertijds, toen de Russen nog in Afghanistan zaten en niet het islamitische terrorisme, maar het imperialistische commuxnisme als de grote bedreiging gold, de Taliban met alle macht bewapend, omdat die zwaargelovige lui tenminste een beetje fanatiek konden vechten. Wel, dat weten ze sinds nine-eleven rond Ground Zero ook.
Die bewezen steun van toen mag inmiddels, dankzij de kennis van nu, onthutsend zijn. Maar zij verklaart zowel, waarom in een wereld waar complotxdenken de norm is, sommixgen de lijn doortrekken - waarom zou het Westen dan nu niet zelf ook achter IS zitten? - als waarom dit uiterst onwaarschijnxlijk is: omdat de context sinds 2001 volkomen veranxderd is, en de vijand van de vijand allang zelf de grootste vijand geworden is.
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/6178/Thomas-von-der-Dunk/article/detail/3741968/2014/09/07/Thomas-von-der-Dunk-Complotdenken-over-IS-niet-zo-vreemd.dhtml