Schizofrenie is niet alleen maar erfelijk

[aplat]

Schizofrenie is niet alleen maar erfelijk


De naam 'schizofrenie' leidt tot het bijna onuitroeibare misverstand dat wie eraan lijdt een gespleten persoonlijkheid heeft. Maar de naamgever, Eugen Bleuler, bedoelde er juist mee dat er een gespletenheid zit tussen het willen, het denken en het voelen. Bij schizofrene mensen zijn verstand en gevoel niet met elkaar in evenwicht. Er is in hun brein niets 'gespleten', maar ze zijn door angst en verwarring in een ernstige toestand geraakt. Schizofrene mensen worden vaak opgenomen op het moment dat ze last hebben van wanen en hallucinaties. Hun gevoelsleven is vaak vervlakt. Tegelijk gaat het vaak om kwetsbare mensen. Schizofrenie gaat nooit helemaal over, er blijft altijd, ondanks goede behandeling, een psychisch probleem bestaan. De betrokkene moet daarom langdurig medicijnen blijven gebruiken. Die kunnen de handelingssnelheid en de motoriek van patiënten sterk aantasten


Marokkanen voelen zich vaker dan andere allochtone groepen gediscrimineerd. Onder hen komt ook opvallend vaak schizofrenie voor. Door het onderzoek van aankomend psychiater Wim Veling staan sociale factoren weer op de agenda als verklaring voor schizofrenie. Maar de jaren zestig en zeventig, waarin moeders van schizofrene kinderen de zwarte piet kregen, keren niet terug. ,,Ik geloof niet dat dit moeders bang moet maken.'


' DEN HAAG - Vandaag promoveert Wim Veling, psychiater bij de Parnassia Bavo groep in Den Haag, aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op een inmiddels geruchtmakend onderzoek. Hij en zijn mensen onderzochten in Den Haag alle meldingen van mensen die wel eens schizofrenie zouden kunnen hebben, en ontdekten dat niet-westerse immigranten van de eerste en vooral de tweede generatie veel vaker schizofrenie krijgen dan geboren Nederlanders.

Zijn proefschrift was een nieuwe steen in het toch al woelige water van het multiculturele debat. Het leek alsof Veling een paar politiek incorrecte stellingen betrok: alsof getto's goed zouden zijn voor allochtonen, en alsof niet integreren eigenlijk maar de beste optie is.

Schizofrenie staat bekend als een van de ergste psychiatrische problemen. Wat maakt de ziekte zo erg?

,,Het heeft bijzonder veel impact op heel veel levensterreinen, en de ziekte is chronisch. Mensen horen stemmen terwijl er niemand is, zien beelden die niet kloppen, hebben waandenkbeelden, psychoses. Mensen verliezen het vermogen om emoties te voelen, zich te concentreren, relaties aan te gaan, een baan te hebben, op tijd uit bed te komen. De meest basale levensdingen lopen vast. En het vervelende is dat we alleen wanen en hallucinaties goed kunnen behandelen, maar voor de andere klachten weinig behandelmethoden hebben. De wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft een lijst gemaakt van ziekten die grote impact hebben op het dagelijks leven. Schizofrenie staat in de toptien. Gelukkig komt het niet heel veel voor, één op honderd mensen krijgt in zijn leven schizofrenie.''

U ontdekte dat onder niet-westerse immigranten vaker schizofrenie voorkomt dan onder autochtonen. En onder allochtonen van de tweede generatie komt het meer voor dan onder allochtonen uit de eerste generatie. Hoe komt dat?

,,We wisten vooral uit Engeland dat deze puzzel er lag. Daar vonden ze hetzelfde bij mensen uit het Caribisch gebied. Jean-Paul Selten deed in Nederland onderzoek naar Surinaamse, Marokkaanse en Antilliaanse groepen. Dat onderzoek heb ik met mijn promotoren Wijbrand Hoek en Johan Mackenbach voortgezet. De ontdekking dat vooral de tweede generatie in de problemen kwam, was nieuw. Hoe kun je dat verklaren? Dat zette ons op het spoor van sociale en culturele factoren. De tweede generatie is hier geboren, maar heeft het moeilijk om een goede plaats te vinden en een identiteit op te bouwen. Ze hebben veel sociale stress.''

Op dat moment rijst gelijk de vraag of dit wel een kwestie is van etniciteit. Waarschijnlijker is dat uw bevindingen ook relevant zijn voor andere subculturen. Waarbij de vraag rijst of bijvoorbeeld een regionale of kerkelijke subcultuur vatbaarder zou kunnen zijn voor schizofrenie.

,,Dat is ook de conclusie die wij trokken, ja, dat is absoluut mijn overtuiging. Als sociale factoren een rol spelen bij het ontstaan van schizofrenie, moeten ze ook opgaan voor andere groepen dan etnische minderheden. Het gaat erom of je een minderheidspositie hebt, of je sociale stress ervaart, je buitengesloten voelt. De kern is: in hoeverre pas je in je sociale omgeving. Als je een eigenschap hebt die weinig voorkomt in je sociale omgeving, heb je meer kans op psychische problemen. Uit eerder onderzoek bleek dat dit geldt bij mensen die een religieuze minderheid zijn in hun omgeving, maar ook bij mensen die onder hun opleidingsniveau werken. Overigens kan je sociale omgeving zowel te los als te hecht zijn. Te weinig sociale steun, te weinig netwerken in de buurt leidt tot meer schizofrenie. Maar als de cohesie te sterk wordt, neemt het risico juist weer toe. Het heeft te maken met de toegang die je hebt tot je sociale omgeving. Als je geen netwerk hebt, is dat een nadeel. Als het netwerk jou uitsluit, is dat net zo goed een nadeel.''

http://www.nd.nl/Document.aspx?document=nd_artikel&id=110246

[aplat]

U vond een verschil tussen schizofrenie bij Marokkanen en Turken. Kunt u daar iets over vertellen?

,,Schizofrenie komt bij de Turkse groep veel minder voor dan bij de Marokkaanse. We vonden een aantal factoren die dat kunnen verklaren. De Marokkaanse groep rapporteert en ervaart meer discriminatie dan de Turkse. Dat zou er mee te maken kunnen hebben dat Turkse groep wat meer interne samenhang heeft en ook wat zelfbewuster is. Onderlinge sociale steun en een sterke eigen identiteit kunnen ervaringen van discriminatie verminderen of verzachten. Islamitische organisaties in Nederland zijn veel vaker Turks dan Marokkaans.''

Pleit u dan voor getto's? Of voor, ik noem maar iets, een Turkse voetbalvereniging als Türkyemspor? Een soort verzuild model, maar dan voor niet-westerse allochtonen, met koranstudie, scholen, sportverenigingen, vakbonden en een eigen omroep?

,,Eerst die getto's. Allochtonen hebben vooral een hoger risico op schizofrenie als ze wonen in wijken waar weinig anderen van hun eigen etnische groep leven, blijkt uit ons onderzoek. Je zou de conclusie kunnen trekken: stop ze allemaal bij elkaar en het is nog goed voor ze ook. Dat is mijn boodschap niet. Onder die oppervlakkige samenhang bleken ervaringen te zitten van discriminatie, sociale isolatie, en moeite met het opbouwen van een identiteit. Als dergelijke factoren een rol spelen, moet je daar op focussen. De vraag is niet of je ze bij elkaar kunt stoppen, maar hoe je minderheden weerbaarder kunt maken, sterker, minder vatbaar voor discriminatie.''

,,We hebben niet alleen patiënten geïnterviewd, maar ook hun broers en zussen en allochtonen die geen familie waren van de patiënten. Mensen die ziek geworden waren, verschilden van de anderen in elk geval in dit opzicht dat ze zich veel minder vaak identificeerden met hun groep, en vaker negatieve gevoelens hadden over hun etnische afkomst.''

Zoals de verzuiling gereformeerden hielp emanciperen, kan het ook allochtonen helpen?

,,In elk geval helpt het politieke klimaat niet. Het helpt allochtonen die zich slecht geaccepteerd voelen niet als ze de band met hun herkomst en achtergrond los moeten laten. Maar ik weet niet of ze dan verzuild zouden moeten raken. Verzuiling is één optie, en die zou kunnen werken als het gaat om schizofrenie. Maar integreren in de goede zin van het woord is voor de samenleving als geheel wellicht de betere optie: integreer de Nederlandse cultuur en de identiteit van je land of groep van herkomst. Laat in elk geval je etnische identiteit niet los!''

Het bekend worden van uw onderzoeksresultaten leverde een golf van aandacht in de media op. Hoe verklaart u die?

,,Ik denk dat het een onderwerp is dat veel mensen aan het hart gaat. Veel mensen breken zich het hoofd over etnische minderheden in de samenleving, kijken daar met zorg naar. Er is een heel maatschappelijk debat gaande. Hoe gaan we met al die groepen een goede samenleving zijn? Ik denk dat onderwerpen die daarmee te maken hebben sowieso de aandacht krijgen.''

,,Bovendien gaat het over een ernstige psychiatrische ziekte. Als spanningen tussen groepen zulke vergaande gevolgen kunnen hebben voor de geestesgesteldheid van leden van die groepen... dat is nogal wat! Bovendien lijkt het natuurlijk op het eerste gezicht dat ik een politiek incorrecte boodschap verkondig, van getto's en niet integreren.''

Uw proefschrift is niet alleen relevant voor de multicultidiscussie. U benadert schizofrenie onder meer als iets dat gebeurt in de relatie tussen een mens en zijn omgeving, een mens en zijn 'sociaal kapitaal'. Dat is ook voor autochtonen relevant. Maar die term roept ook allerlei herinneringen op. De diagnose 'schizofrenie' raakte in de jaren zestig en zeventig in onbruik, omdat men meende dat de omstandigheden in het ziekenhuis of het gezin de verschijnselen veroorzaakten. Schizofrenie was geen ziekte, maar een gevolg van sociale wantoestanden, zoals een liefdeloze moeder. U brengt die sociale component terug. Moeten moeders van zieke jongens weer achter de gordijnen kruipen van schaamte?

,,In de jaren zestig en zeventig kregen moeders vaak de schuld van de ziekte. Daarna kwam er steeds meer aandacht voor erfelijke factoren. Medicijnen bleken te werken. Onderzoeken naar de sociale kant van de ziekte werden een beetje vergeten. Nu blijkt dat we die sociale kant toch nodig hebben om te begrijpen hoe die ziekte ontstaat. Het blijft overeind dat een groot deel van schizofrenie genetisch bepaald is, maar mijn onderzoek voegt daar wel aan toe dat sociale stress een belangrijke rol blijkt te kunnen spelen.''

,,Ik geloof niet dat dit moeders bang moet maken. Maar ik denk wel dat het belangrijk is dat sociale factoren weer op de kaart staan, en dat we daar weer wat aan gaan doen. Ik denk dat de komende jaren het onderzoek gecombineerd zal worden: genetisch, biologisch en sociaal. Want het erfelijkheidsonderzoek zit een beetje vast. De bepalende genen voor schizofrenie blijken niet zo makkelijk te vinden. Het is sowieso niet één gen, of twee. Er zijn er in elk geval tien of twaalf. Ook het genetische onderzoek wijst uit dat het een samenspel is tussen erfelijkheid en omgevingsfactoren. Het is weer veel complexer geworden dan we dachten.''

In de jaren tachtig bleek dat gezinstherapie en dergelijke op sociale factoren gerichte behandelingen niet of niet afdoende werkten. Wat stelt u voor?

,,In de meest recente richtlijn voor de behandeling van schizofrenie, staan wel degelijk de zogenaamde familie-interventies, omdat die effectief zijn. Ze helpen patiënten in ieder geval om terugval te voorkomen. Er moet dus wel degelijk aandacht zijn voor de families en hoe die kunnen omgaan met schizofrenie. Het lijkt me zinvol om naar aanleiding van mijn onderzoek eens te kijken of je in de behandeling iets kunt met de ontwikkeling van identiteit. Dat kan bij de patiënten zelf, maar ook in zijn sociale verbanden.''

,,Een medicijn zonder nare bijwerkingen is nog niet gevonden. Mensen die langdurig medicijnen voor schizofrenie gebruiken, kunnen daar veel last van hebben. Je gaat houterig en traag bewegen, komt kilo's aan... Maar vergeet niet dat deze medicijnen in elk geval de meest dramatische verschijnselen van de ziekte effectief bestrijden. Daar is in de eerste plaats de patiënt zeer bij gebaat.''

Uw laatste stelling is een citaat van Einstein, die stelt dat wetenschap zonder religie kreupel is en religie zonder wetenschap blind. In uw onderzoek speelt religie geen grote rol en dat was gezien uw gereformeerde achtergrond misschien wel te verwachten geweest. Speelt de islam geen rol in dit verhaal?

,,Die laatste stelling gaat over mij. Ik wilde daar sowieso iets in zeggen over geloof en wetenschap. Religie zonder wetenschap is niet compleet, we moeten blijven nadenken over wat er in deze wereld allemaal te vinden is. Maar mijn persoonlijke overtuiging is dat de werkelijkheid ook groter is dan strikt wetenschappelijk te onderzoeken is.''

',,Ik heb het in het onderzoek met mensen die ik interviewde wel degelijk over hun geloof gehad. In hoeverre mensen gelovig zijn, hoe actief ze daarin zijn en hoeveel steun ze daaraan ontlenen. Dat doe ik natuurlijk ook omdat ik dat zelf interessant vind. Maar ik ben er nog niet aan toegekomen dat deel van het onderzoek goed uit te werken. Dat komt nog.''

http://www.nd.nl/Document.aspx?document=nd_artikel&id=110246